امروز در بررسی تطبیقی نظام‌های حقوقی تجارت دیجیتال به نتایج هشداردهنده‌ای رسیدم. تحولات وب 4.0 با شتابی بی‌سابقه در حال دگرگون کردن مفاهیم پایه تجارت است، هوش مصنوعی امروزه به سطحی از بلوغ رسیده که می‌تواند مستقل از انسان تصمیمات تجاری بگیرد، الگوریتم‌های پیشرفته قادر به انعقاد قراردادهای پیچیده هستند و دارایی‌های دیجیتال غیرمتمرکز در متاورس ارزش‌های میلیون‌دلاری ایجاد می‌کنند. با این وجود، ماده 190 قانون تجارت ایران هنوز اهلیت را منحصر به اشخاص حقیقی و حقوقی می‌داند و هیچ اشاره‌ای به نهادهای هوشمند خودگردان ندارد. چالش مالکیت دارایی‌های دیجیتال نیز وضعیت بغرنج‌تری دارد. در حالی که نظام‌های حقوقی پیشرفته برای NFTها، توکن‌های دیجیتال و دارایی‌های متاورسی چارچوب‌های مشخصی تعریف کرده‌اند، رویه قضایی ایران هنوز در تشخیص ماهیت این دارایی‌ها دچار تردید است. مسئله امنیت سایبری نیز نیازمند بازنگری جدی است. آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد حملات به زیرساخت‌های تجاری در سال 2023 نسبت به سال قبل 300 درصد رشد داشته، اما مکانیسم‌های جبران خسارت در قانون تجارت الکترونیک ایران کاملاً نامتناسب با این تهدیدات طراحی شده‌اند. برای عبور از این چالش‌ها، سه اقدام فوری پیشنهاد می‌کنم: اولاً باید تعریف حقوقی جدیدی از «تاجر» ارائه شود که نهادهای هوشمند غیرانسانی را نیز شامل شود. ثانیاً لازم است چارچوب حقوقی جامعی برای مالکیت، انتقال و تضمین دارایی‌های دیجیتال تدوین گردد. ثالثاً ایجاد مراجع تخصصی رسیدگی به اختلافات تجاری دیجیتال با حضور قضات آشنا به فناوری‌های نوین ضروری است. تجربه امروز به وضوح نشان داد که تأخیر در به‌روزرسانی قوانین تجاری برابر با از دست دادن فرصت‌های تاریخی در اقتصاد دیجیتال خواهد بود.